ανοιχτότητα

Τι έχει σημασία σε μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια, το περιεχόμενό της ή ο τρόπος με τον οποίο αυτή επιχειρείται;

Αν ο σκοπός της κυβέρνησης είναι να επιτύχει τη μεταρρύθμιση του ελληνικού πολιτικού και οικονομικού συστήματος για να βγούμε από την κρίση και -τελικά- να βελτιώσουμε τις ζωές μας, τα μέσα με τα οποία πραγματοποιείται αυτή η μεταρρύθμιση είναι σχεδόν τόσο σημαντικά όσο και η ίδια η μεταρρύθμιση.

Οι μεταρρυθμιστικές εξαγγελίες για καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, για αναδιανομή βαρών και πλούτου και για την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος δεν είναι καινούργιες. Για τον λόγο αυτό, δεν γίνονται απαραίτητα πιστευτές.

Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που τις ακούμε δεν δικαιούμαστε να ελπίζουμε. Και, πράγματι, μέσα στη «λίστα Βαρουφάκη», τον κατάλογο, δηλαδή, με τις προτεινόμενες από την κυβέρνηση μεταρρυθμίσεις, μπορούμε να διακρίνουμε, σαν μέσα σε άλλο κουτί της Πανδώρας, την ελπίδα.

Η ελπίδα αυτή διαφαίνεται σε τρία σημεία, που ταυτόχρονα αποτελούν κομβικά –κατά τη γνώμη μας– μέσα για κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια:

Το πρώτο είναι η ενίσχυση της Διαύγειας. Η Διαύγεια, η υποχρέωση, δηλαδή, των φορέων του δημόσιου τομέα να αναρτούν στο διαδίκτυο τις αποφάσεις τους για να έχουν αυτές ισχύ, αποτελεί μαζί με τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) τη μεγαλύτερη, ίσως, μεταρρυθμιστική διοικητική καινοτομία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Πρόκειται για δράσεις που έγιναν χωρίς εξωτερική πίεση, κοινοτική οδηγία ή μνημόνιο, με εξαιρετικά χαμηλό κόστος υλοποίησης και ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Η Διαύγεια βασίζεται στην απλούστατη αλλά πανίσχυρη λογική της διαφάνειας ως ρυθμιστικού μέτρου: αντί να αντιμετωπίζεις τον κάθε δημόσιο υπάλληλο και λειτουργό ως δυνάμει εγκληματία και να ξοδεύεις χρήματα σε κατασταλτικά μέτρα, κάνεις τη δράση του διαφανή και άρα ελέγξιμη από όλους. Καθώς, μάλιστα, έχουν δημιουργηθεί από την ίδια την ερευνητική κοινότητα εργαλεία, όπως το http://publicspending.net/, που μας επιτρέπουν να δούμε την κατανομή των δαπανών ανά εταιρεία και εργολάβο, το κόστος του δημόσιου ελέγχου μειώνεται δραματικά.

Θα καταφέρει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να πάει τη Διαύγεια ένα βήμα παραπέρα; Θα την εφαρμόσει ουσιαστικά και στις δημόσιες προμήθειες; Θα χρησιμοποιήσει ο Γιάνης Βαρουφάκης τις δυνατότητες διασταύρωσης στοιχείων που έχει στα χέρια του;

Ο συντηρητικός David Cameron έχει δεσμευτεί ότι θα ανοίξει τα δεδομένα των εταιρειών που συναλλάσσονται με το Δημόσιο. Ο προοδευτικός Αλέξης Τσίπρας θα τολμήσει το ίδιο;

Το δεύτερο είναι o ανοιχτός και διαφανής τρόπος επιλογής των στελεχών της δημόσιας διοίκησης.

Ως αντιπολίτευση, η παρούσα κυβέρνηση το έχει πει πολλές φορές: Το πρόβλημα δεν είναι η αξιολόγηση των δημόσιων υπαλλήλων σε θέσεις ευθύνης, αλλά ο τρόπος της αξιολόγησης. Κι εδώ η λύση είναι γνωστή: Ανοίξτε τη διαδικασία. Και δεν μιλάμε για το φενάκισμα της ανοικτότητας που είδαμε στο opengov. Mιλάμε για πραγματικό άνοιγμα διαδικασίας: Ανοικτά και διαφανή κριτήρια επιλογής. Ανοικτά βιογραφικά. Ανοικτά αποτελέσματα. Ας επιλέξει η κυβέρνηση σε ποιο επίπεδο της δημόσιας διοίκησης θέλει να εφαρμόσει την ανοικτή και όχι την πολιτική επιλογή των προσώπων. Ας είναι, π.χ., μέχρι και οι γενικοί γραμματείς πολιτικά πρόσωπα. Αλλά δεν θα έπρεπε, αν όχι οι πρόεδροι των δημόσιων οργανισμών, τουλάχιστον οι γενικοί διευθυντές και διευθυντές του Δημοσίου να επιλέγονται με ανοιχτά και διαφανή κριτήρια και διαδικασία;

Οι εφορίες και τα τελωνεία θα ωφελούνταν ιδιαιτέρως από μια τέτοια προσέγγιση. Είναι έτοιμη η κυβέρνηση για ένα τέτοιο μεταρρυθμιστικό μέτρο;

Το τρίτο είναι η διαφανής και βασισμένη σε κανόνες αδειοδότηση των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών.

Εδώ δεν έχουμε να πούμε πολλά. Τα έχει πει η κυβέρνηση για εμάς. Το θέμα είναι να είναι διατεθειμένη να τα κάνει κιόλας: Διαφανή τα κριτήρια, δημόσια τα δικαιολογητικά, ανοιχτή η διαδικασία και τα αποτελέσματα.

Και τα τρία μέσα συγκεντρώνουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά:

Είναι χαμηλού κόστους, άμεσης εφαρμογής και κοινής λογικής. Πάνω απ’ όλα, είναι μέσα που εμβαθύνουν τη δημοκρατία και κάνουν πιο ουσιαστική τη συμμετοχή του πολίτη στη λήψη των αποφάσεων. Είναι μέσα που καταρρίπτουν τον τοίχο που έχει υψώσει η διαφθορά ανάμεσα στη διοίκηση και τον πολίτη. Είναι μέσα που κάνουν την κοινωνία μας πιο ανοιχτή και, γι’ αυτό, τις ζωές μας καλύτερες. Μπορεί ο σκοπός να μην αγιάζει τα μέσα, αλλά είναι φορές που τα μέσα μπορεί να αγιάσουν τον σκοπό.

Από την Καθημερινή.

Ο κ. Θεόδωρος Καρούνος (@karounos) είναι ερευνητής στο εργαστήριο σχεδιασμού δικτύων, ΕΜΠ και επικεφαλής του Advisory Board της Crowdpolicy.

του Θεόδωρου Καρούνου, άρθρο στην Καθημερινή 25.12.2014.

Το άνοιγμα των δημοσίων δεδομένων, δηλαδή η χωρίς περιορισμούς διάθεση δεδομένων και πληροφορίας που έχει ήδη χρηματοδοτήσει ο Ελληνας και ο Ευρωπαίος φορολογούμενος, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη, τη διαφάνεια στη δημόσια διοίκηση, την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Τα εξ ορισμού -δηλαδή χωρίς την ανάγκη ειδικών ρυθμίσεων- ανοιχτά δεδομένα που προκύπτουν από οποιαδήποτε δραστηριότητα που χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους, αποτελούν προαπαιτούμενο για ένα ουσιαστικά δημοκρατικό κράτος και μια εύρυθμη αγορά. Παράλληλα, συμβάλλουν στην εδραίωση αποδοτικών παραγωγικών δραστηριοτήτων που μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη και στην έξοδο από την κρίση.

Τα προγράμματα «εξ ορισμού διαφάνειας», όπως αυτό της Δι@υγειας, και όλοι οι σχετικοί νόμοι**, εάν εφαρμοστούν σχετικά αποτελεσματικά, θα βελτιώσουν ουσιαστικά την πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία και θα συνεισφέρουν σημαντικά στη βελτίωση της αξιοπιστίας και του κοινωνικού ελέγχου της δημόσιας διοίκησης. Στη Διαύγεια αυτό συμβαίνει, διότι η πρόσβαση του πολίτη στις αποφάσεις της δημόσιας διοίκησης αποτελεί προϋπόθεση για την ισχύ τους, ενώ η κοινωνία των πολιτών έχει δημιουργήσει σειρά διαδικτυακών εφαρμογών, από την Υπερδιαύγεια μέχρι το publicspending.net που επιτρέπουν την καλύτερη αναζήτηση, ταξινόμηση και χρήση των πράξεων και αποφάσεων της δημόσιας διοίκησης.

Είναι, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη οι δράσεις ανοικτών δεδομένων και ελεύθερης χρήσης της δημόσιας πληροφορίας να αυξηθούν και να ενισχυθούν. Είναι απαραίτητο, το σύνολο των δεδομένων που παράγονται με δημόσιους πόρους να είναι ελεύθερα διαθέσιμα στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Ετσι, για παράδειγμα, μπορεί να ελέγχεται ηλεκτρονικά η εγκυρότητα των τιμολογίων, μπορεί ο καθένας να δημιουργήσει εφαρμογές για κινητές συσκευές για τον χρόνο και τη διαδρομή των δημοσίων συγκοινωνιών, μπορούμε να γνωρίζουμε και να συγκρίνουμε όλοι τις τιμές και την κατανάλωση των βασικών αγαθών ή των καυσίμων και να έχουμε όλοι την πληροφορία για τους χάρτες και τους δρόμους της χώρας, χωρίς να χρειάζεται να πληρώσουμε επιπλέον για κάτι που έχει ήδη χρηματοδοτηθεί από τον Ελληνα φορολογούμενο.

Περαιτέρω, είναι ανάγκη το σύνολο του ψηφιακού πολιτιστικού και ερευνητικού περιεχομένου να είναι ελεύθερα διαθέσιμο, προκειμένου να αυξηθεί η διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας και να καταστεί η γνώση πραγματικά δημόσιο αγαθό. Μόνο έτσι μπορούν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για μια κοινωνία της γνώσης, αλλά και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για βιώσιμη και κοινωνικά επιθυμητή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων.

Επιπροσθέτως, είναι απαραίτητο να αποτελεί κεντρική στρατηγική της χώρας η ανάπτυξη ανοικτών τεχνολογιών, τόσο λογισμικού και υλικού.. Αυτό θα ωθήσει το εκπαιδευτικό σύστημα και τις επιχειρήσεις να αναπτύξουν τεχνογνωσία στην προσαρμογή και τη δημιουργία ανοιχτών τεχνολογιών, ενισχύοντας εταιρείες που έχουν έδρα την Ελλάδα και συνεισφέρουν στην τοπική οικονομία, ώστε να μειωθεί η οικονομική αιμορραγία με τις άδειες του κλειστού λογισμικού που διώχνουν πόρους εκτός χώρας, επιβαρύνοντας το ελληνικό και ευρωπαϊκό εμπορικό ισοζύγιο. Ταυτόχρονα, αυτό σημαίνει ιδιαίτερη έμφαση στον ανοικτό σχεδιασμό (open design) για την παραγωγή, π.χ. διαφόρων μορφών αισθητήρων που μπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη αυτοματισμών σε πολλούς κλάδους της οικονομίας. Κάτι τέτοιο είναι πλέον απαραίτητο προκειμένου να αυξηθεί η αυτονομία της τοπικής οικονομίας, των επιχειρήσεων και των πολιτών, του αγρότη, του μικρομεσαίου επιχειρηματία και του καινοτόμου επαγγελματία.

Η καθιέρωση της ανοιχτότητας ως βασικής αρχής, σε όλα τα επίπεδα, εξασφαλίζει ότι το Δημόσιο δεν υποχρεούται να προμηθεύεται πολλές φορές τα ίδια συστήματα, αλλά μόνο υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύονται η τοπική ανάπτυξη και η αυτονομία της τοπικής οικονομίας, ενώ επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη διασύνδεση με τις παγκόσμιες κοινότητες ανοιχτών τεχνολογιών, συμβάλλοντας στην έξοδο από την κρίση με τη χρήση των δικών μας δυνάμεων και του δικού μας κεφαλαίου γνώσης.

**Νομοθετικές πρωτοβουλίες και συστήματα που προάγουν την ανοιχτότητα:
(1) ΔΙΑΥΓΕΙΑ, Νόμος 3861/2010, https://diavgeia.gov.gr/info (2) Νόμος-Πλαίσιο για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, Ν.3979/2011, http://www.egovplan.gr/ (3) Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο για τις προμήθειες του ευρύτερου Δημοσίου Τομέα, N.4013/2011, http://staging.agora.gov.gr/ & http://www.eprocurement.gov.gr/ (4) Αποθετήριο Μελετών Δημοσίου Τομέα, Ν.3966/2011, http://resources.ekdd.gr/knowledge/ & http://www.ekdd.gr/ekdda/index.php/gr/2012-06-19-09-30-23 (5 Νόμος για τα Ανοιχτά Δεδομένα του δημόσιου τομέα, Ν.4305/2014, http://go.eellak.gr/N3468, http://data.gov.gr/

 

Ο κ. Θ. Καρούνος είναι ερευνητής στο Εργαστήριο Διαχείρισης και Σχεδιασμού Δικτύων, ΕΜΠ και επικεφαλής του Advisory Board της Crowdpolicy.